به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده؛ احسان موحدیان: رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند ۲۰۲۵، با مشارکت تعداد قابل توجهی از اعضای سازمان همکاری شانگهای و چند کشور دیگر به عنوان مهمان به مدت پنج روز در استان آذربایجان شرقی برگزار می شود که حاوی پیام های مشخصی در این مقطع زمانی حساس است.
کشورهای ایران، بلاروس، هند، چین، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان به عنوان عضو سازمان همکاری شانگهای نیروهای خود را برای شرکت در یگانهای ویژه به این رزمایش اعزام کرده اند. همچنین نیروهایی از کشورهای عربستان، جمهوری آذربایجان و عراق به عنوان میهمان در این رزمایش حضور دارند. بر این اساس ۲۰ مقام امنیتی، ۶۰ فرمانده ستادی و ۴۰ فرمانده یگانهای عملیاتی در این رزمایش حضور و مشارکت دارند.
سوالی که به ذهن متبادر می شود، این است که برگزاری رزمایش مذکور چه دلالت هایی داشته و چه تبعاتی را در آینده در بر خواهد داشت؟
افزایش وزن امنیتی و نظامی سازمان شانگهای
برگزاری رزمایش سهند ۲۰۲۵ را باید در جهت تقویت همکاری امنیتی در چارچوب سازمان همکاری شانگهای تعبیر کرد. این رزمایش ضدتروریستی در قالب همکاری میان کشورهایی از سازمان همکاری شانگهای برگزار میشود و هدف آن، ارتقای هماهنگی عملیاتی، تبادل تجارب مقابله با تروریسم، و ایجاد مکانیسمهای مشترک مبارزه با تهدیدات تروریستی مرزی است.
ارتقای امنیت و مبارزه با تروریسم همیشه یکی از ستونهای اصلی سازمان همکاری شانگهای بوده است. به همین دلیل این سازمان در سال ۲۰۲۴ اولین تمرین مشترک ضدتروریستی خود را با حضور همه اعضا برگزار کرد. این تحولات نشان میدهد اگرچه سازمان همکاری شانگهای همچنان گروهی چندمنظوره (امنیتی، اقتصادی، سیاسی) است، اما به تدریج به «سازمانی با ظرفیت امنیتی و نظامی مشترک و عملیاتی» نزدیکتر میشود.
اما این سازمان را هنوز نمی توان ناتوی شرق توصیف کرد. زیرا فاقد اتحاد ساختاری مستحکم و مشابه با تعهدات دفاع جمعی مانند ناتو است. تنوع منافع اعضا (مثل هند و پاکستان)، عدم تمایل همه اعضا به اتحاد نظامی کاملاً یکپارچه، و ساختار ناتمام همکاری نظامی این چالش را تشدید می کند. تحولات مذکور نشانهای از وقوع یک نظم چندقطبی در اوراسیا و آسیا، یعنی بلوکی متشکل از قدرتهای شرقی است که بهصورت مشترک امنیت و همکاری منطقهای را براساس درک و نیاز خود تعریف میکنند.
شکست توطئه انزوای امنیتی ایران
برخی طرف های رقیب و متخاصم با ایران و در راس آنها آمریکا و اسرائیل از طریق فضاسازی گسترده رسانه ای در تلاش برای القای این مسئله هستند که ایران یک کشور به اصطلاح حامی تروریسم بوده و به علت سیاست های غلط خود در منطقه و جهان از نظر امنیت تنها مانده و به علت رویکرد خود که ضد نظم بین الملل موجود است باید هر چه بیشتر تضعیف شده و حتی مورد حمله نظامی قرار بگیرد تا نظم مستقر را بپذیرد. اقداماتی مانند معرفی سپاه پاسداران به عنوان یک نیروی تروریستی را نیز باید در همین راستا تفسیر کرد.
در مقابل، مشارکت و همراهی دو قدرت چین و روسیه و کشورهای منطقه آسیای مرکزی که ترامپ بر روی مشارکت آنها در طرح های ضدایرانی حساب باز کرده، پیام شکست طرح انزوای ایران را به همراه دارد. محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی ایران در همین مورد تصریح کرد: این رزمایش پیام مهمی برای قدرتهای سلطهگر دارد. از نظر وی، این رزمایش نشاندهنده این است که ایران نه تنها به تهدیدات تروریستی داخلی توجه دارد، بلکه میتواند در سطح بینالمللی امنیتسازی کند و با شر دشمنان مقابله کند.
این اظهارات را میتوان در دو سطح تفسیر کرد: اول اراده ایران برای عدم انزوای امنیتی و دوم نشان دادن قدرت سازمانیافته منطقهای ایران که میتواند با کمک دوستان قدرتمندش در برابر فشارهای فرامنطقهای مقاومت کند.
ارتقای جایگاه ایران بهعنوان معمار امنیت ضدتروریستی منطقهای
مقامات نظامی ایران در اظهارات خود در مورد رزمایش سهند ۲۰۲۵، برگزاری آن را نمونه ای از دیپلماسی دفاعی ایران دانسته اند که میخواهد نقش محوریتری در ارتقای امنیت منطقهای ایفا کند. سردار معدنی، فرمانده رزمایش «سهند ۲۰۲۵» و معاون عملیات نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، صراحتاً توسعه دیپلماسی دفاعی کشوررا پیام رزمایش «سهند ۲۰۲۵» دانسته است.
همچنین این رزمایش را می توان فرصتی برای انتقال تجربه ایران در زمینه شناخت تروریسم و مقابله واقعی با آن به سایر کشورهای منطقه دانست. این رزمایش اولین عملیات صحرایی مشترک سازمان همکاری شانگهای در خاک ایران است و برای نخستین بار، ایران میزبانی آن را بر عهده گرفته است که نشان از ارتقای جایگاه کشورمان از یک عضو جدید به یک شریک راهبردی و محوری در این پیمان دارد.
بنابراین ایران با این میزبانی، به دنبال تثبیت نقش خود بهعنوان ستون امنیتی در منطقه اوراسیا به ویژه در چارچوب سازمان شانگهای است. این تلاش به خصوص با تحرکات گسترده آمریکا و اسرائیل در منطقه قفقاز جنوبی بیشتر معنا پیدا می کند. رژیم صهیونیستی پس از جنگ ۲۰۲۰ قرهباغ حضور گسترده ای در قفقاز جنوبی پیدا کرده و آمریکا هم با طرح ایجاد مسیر ترامپ از جنوب ارمنستان نشان داده که برنامه های جدی برای حضور در نزدیکی مرزهای ایران دارد. تداوم اظهارنظرهای مقامات ترکیه و جمهوری آذربایجان درباره ایجاد کریدور جعلی زنگزور و اتصال آن به مسیر ترامپ در شمال غرب ایران ثابت می کند که برای خفگی ژئوپلتیک ایران طراحی جامعی انجام شده و ایران با اقداماتی از جمله میزبانی رزمایش سهند ۲۰۲۵ می خواهد با این چالش ها مقابله کند.
اهمیت انتخاب شبستر به عنوان میزان رزمایش سهند ۲۰۲۵
در همین راستا حتی انتخاب منطقه عملیاتی تیپ مکانیزه امام زمان (عج) شهرستان شبستر در نزدیکی تبریز به عنوان میزبان برگزاری مانور مذکور معنادار است. این شهرها در نزدیکی محل عبور کریدور جعلی زنگزور و مسیر ترامپ قرار داشته و در سال های اخیر تلاش نیروهای تجزیه طلب، تکفیری، صهیونیست و ضدانقلاب که در نزدیکی مرزهای ایران در قفقاز جنوبی لانه کرده اند برای ایجاد بی ثباتی در شهرهای بزرگ آذری نشین ایران و مرجعیت سازی، هویت سازی و تمدن سازی جعلی در تبریز و دیگر شهرهای بزرگ منطقه به نفع برخی کشورهای همسایه و ایجاد حس گسست و عدم همدلی میان آذری ها و سایر مردم ایران تشدید شده است. برگزاری رزمایشهایی از این دست با حضور نیروهای نظامی متنوع از نقاط مختلف ایران و نیز سایر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای توطئه هایی از این دست را خنثی می کند.
در این مناطق برخی تهدیدات مرزی دیگر و مشکل قاچاق نیز وجود دارد. رزمایش در این منطقه، پیام امنیتی مدنظر ایران را به همسایگان منتقل می کند مبنی بر اینکه ایران در مورد حفظ امنیت مرزهای شمالغربی خود جدی است و توان و قاطعیت لازم را در این زمینه دارد.
رزمایش مذکور را حتی می توان یک هشدار یا تضمین امنیتی برای دیگر کشورهای رقیب و متخاصم در منطقه نیز تعبیر کرد و مفهوم آن این است که ایران قادر است هرگونه تهدیدی را علیه خاک خود مهار کند، اما آماده تعامل منطقهای نیز هست و گفتگو و دیپلماسی را ترجیح می دهد.
نمایش تکنیکی و تاکتیکی توان نظامی ایران
طبق گزارشهای متشر شده، این رزمایش شامل عملیات میدانی، پاکسازی مناطق با خطر بالا، عملیات ویژه، استفاده از مهمات زنده و اجرای سناریوهای نزدیک به واقعیت است. این سطح از تمرین نشان میدهد که ایران آمادگی دارد نه فقط در سطح نمادین یا تبلیغاتی، بلکه بهصورت عملیاتی، توان رزمی و قدرت خود برای مقابله با تهدیدات پیچیده را به نمایش بگذارد.
سرتیپ دوم پاسدار نوشاد آبداری روز چهارشنبه ۱۲ آذر در حاشیه این رزمایش در گفتوگویی به تشریح جزئیات این رزمایش پرداخت و افزود: در این رزمایش، تیم عملیات جمهوری اسلامی ایران وظیفه شناسایی، رصد و پایش تحرکات دشمن را برعهده دارد و عملیات پهپادی علیه اهداف فرضی تروریستی انجام میدهد، بهکارگیری ریزپرندهها و ایجاد پوشش دفاعی در مرزها از دیگر بخشهای این مرحله است.
وی ادامه داد: در مرحله بعد، تیمهای عملیات زمینی و بالگردی با ورود به عمق منطقه مشخصشده، عناصر دشمن را مورد هدف قرار داده و سناریوی «نابودی کامل تهدید» را اجرا میکنند تا امکان هرگونه تعرض به مرزهای کشور از بین برود. همچنین طبق سناریوی مشترک میان ایران و کشور بلاروس، گروهی از عناصر موسوم به «عناصر سفید» اقدام به گروگانگیری کرده بودند که با عملیات مشترک نیروهای زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و تیم اعزامی بلاروس، این گروه شناسایی و خنثی شد.
وی ادامه داد: مرحله نهایی رزمایش نیز با همکاری تیم ازبکستان انجام گرفت که طی آن، پاکسازی منطقه و ایجاد امنیت پایدار در محدوده تمرین عملیاتی دنبال شد.
تثبیت تعریف تروریسم بهعنوان تهدیدی بدون مرز
مطابق آنچه از سرتیپ دوم پاسدار نوشاد آبداری نقل قول شد، یکی از اهداف این رزمایش، ایجاد درک مشترک میان کشورها نسبت به تروریسم، به عنوان تهدیدی فراملی است. بنابراین رزمایش مذکور یک درک مشترک نسبت به تروریسم به عنوان مجموعه ای از تهدیدات بدون مرز را در میان ملتها و دولتهای منطقهای تقویت میکند. این امر میتواند پایهای برای همکاری بلندمدت امنیتی میان کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای فراهم کند.
در رزمایش سهند ۲۰۲۵، برخورد با گروه های تروریستی فراسرزمینی که مقابله با آنها، نیازمند تامین نیروی مشترک میان کشورها، تبادل اطلاعات و هماهنگی چند کشور بهطور همزمان است، تمرین شد. این سناریوسازی خودبهخود تروریسم را فراتر از مرزهای حاکمیتی بازنمایی کرده و این پیام را منتقل میکند که هیچ کشوری بهتنهایی قادر به مهار آن نیست. به بیان دیگر وقتی این رزمایش با حضور چند کشور انجام شده و نیروها «هماهنگی اطلاعاتی» انجام داده اند، یعنی این فرض وجود دارد که تروریستها ممکن است در یک کشور پنهان شوند، در کشور دیگر خود را سازماندهی کنند و در کشور سوم عملیات تروریستی انجام دهند. این الگو فقط زمانی منطقی است که تهدید تروریسم به عنوان یک تهدید بدون مرزی در نظر گرفته شود.
همین تعریف و تمرین نظامی مشترک، دست ایران و سایر کشورهای منطقه که با نسل جدیدی از تهدیدات تروریستی در نزدیکی مرزهای خود مواجه هستند را برای مقابله با آنها باز می گذارد. این تهدیدات لزوماً از سوی دولت ها تحمیل نشده، بلکه حاصل فعالیت شبه گروه های مورد حمایت دولت ها هستند که به صورت فراسرزمینی و با سواستفاده از شرایط خاص جغرافیایی و قومیتی و مذهبی و امنیتی در مناطقی از قفقاز و آسیای مرکزی در حال فعالیت هستند.
نباید فراموش کرد که سازمان همکاری شانگهای از دهه ۲۰۰۰ در اسناد رسمی خود تهدیدات امنیتی را چنین تعریف کرده است: تهدیداتی سیّال با شبکههای فرامرزی و قابل انتقال از آسیای مرکزی به قفقاز، از افغانستان به چین یا روسیه و… رزمایش سهند ۲۰۲۵ دقیقاً این رویکرد را «عملیاتی» میکند؛ یعنی نظریه بنیادین سازمان همکاری شانگهای درباره تروریسم شکل عملی پیدا میکند.
نتیجه: اثبات انتقال قدرت ژئوپولیتیکی جهان به شرق
این رزمایش را می توان نشانه ای از شتاب گرفتن روند جابجایی قدرت از غرب به شرق دانست. منظور از «غرب» در این تعبیر قدرتهای سنتی غربی مانند اروپا، آمریکا و منظور از «شرق» کشورهایی مانند چین، روسیه و دیگر اعضای سازمان همکاری شانگهای است که در حال تقویت همکاریهای امنیتی در منطقه اوراسیا هستند.
گسترش همکاری امنیتی و نظامی میان اعضاء، تقویت دیپلماسی دفاعی مستقل از غرب، افزایش همگرایی امنیتی و استراتژیک منطقهای از جمله پیامدهای برگزاری این رزمایش خواهد بود. انتقال این پیام ژئوپولیتیک، هم برای ایران و هم برای برخی همسایگان و متحدان منطقهای آن اهمیت داشته و نشاندهنده تمایل تهران برای پیوند بیشتر با بلوک شرق در زمینه امنیتی و نظامی است که با توجه به لفاظی های تروریستی مستمر اسرائیل و آمریکا بر علیه ایران پس از تجاوز ۱۲ روزه اهمیت بیشتری می یابد.
استاد دانشگاه و کارشناس مسائل قفقاز